شامگاه 19 آذرماه 1390 خورشیدی در زاهدان، بام مسجد کوثر میزبان علاقه مندان به آسمان برای رصد ماه گرفتگی بود و این برنامه به همت جمعیت منجمان مهبانگ و کانون تخصصی پژوهشی کوثر با حضور بیش از 70 نفر برگزار شد. در حاشیه این برنامه 5 پروژه علمی با عناوین رصد اختفاهای نجومی، محاسبه قطر ماه، محاسبه فاصله زمین تا ماه، محاسبه طول تعادای از عوارض سطحی ماه و عکاسی علمی دنبال شد.

در بخش آغازی برنامه در حدود یک ساعت کارگاهی آموزشی برگزار گردید تا علاقه مندان برای رصد ماه گرفتگی و مشارکت در پروژه های علمی با دانش بیشتری اقدام کنند. موضوعات ارائه شده در این کارگاه:

1. آشنایی با ماه گرفتگی ( خسوف )، نمایش شبیه سازی خسوف دقایقی پیش از وقوع آن و معرفی 2 پروژه علمی رصد اختفاهای کامل و محاسبه طول ناهمواری ها در سطح ماه - بنیامین پیری

2. نحوه مشارکت در پروژه های علمی و عملی، معرفی پروژه محاسبه قطر ماه، فاصله زمین تا ماه و عکاسی علمی از پدیده خسوف - مهندس پوریا پهلوان

لحظاتی بعد از غروب خورشید، ماه در حالی که بخشی از آن را سایه زمین فرا گرفته بود، طلوع کرد. با طلوع ماه برنامه رصد آخرین خسوف سال 1391 خورشیدی آغاز شد. رصدگران در قالب 7 گروه رصدی فعالیت های خود را در بخش عکاسی و همچنین مشارکت در پروژه های علمی دنبال می نمودند:

پروژه 1 (رصد اختفاهای نجومی) : اختفای کامل ستارگان SAO77003 ، SAO77004 و ZX 73107 در هنگام گرفت کامل ماه و XZ 6643 در زمان بازگشت سایه از روی ماه به صورت بصری با استفاده از ابزار های اپتیکی رصد شدند، اما متاسفانه بنابر رویدادهای پیش بینی نشده زمان سنجی این اختفاها به خوبی انجام نشد و دقت ثبت کاهش یافت. از آنجائیکه این اختفاها توسط اشخاصی رصد می شد که برای نخستین بار مشاهده اختفاهای کامل ستاره ای را دنبال می کردند، این پروژه با وجود عدم زمان سنجی مناسب، قابل ملاحظه بود.

پروژه 2 (محاسبه قطر ماه) : بعد از زمان سنجی اولین برخورد سایه زمین با ماه و لحظه آغاز گرفت کامل 52 دقیقه ای ماه، با روابط ریاضی قطر ماه را محاسبه کردیم. در این روابط پارامتر سرعت گردش ماه به دور زمین نیز لحاظ شده بود و در نهایت محاسبه قطر ماه با خطای 30000 ± متر انجام شد.

پروژه 3 (محاسبه فاصله زمین تا ماه) : در فرآیند این پروژه از پاسخ تقریبا درست پروژه گذشته استفاده شد. برای محاسبات و نتیجه گیری ثبت های انجام شده از روش زیر استفاده کردیم:

در این روش یک مثلث فرضی رسم میکنیم که اضلاع آن مماس بر کره زمین و خورشید هستند ( به این مثلث فرضی مخروط سایه می گویند، ) با توجه به آنچه در پروژه گذشته محاسبه شد، طول مخروط سایه در محلی که ماه از آن عبور می کند را محاسبه می کنیم که عبارت است از سرعت ماه ضرب در فاصله زمانی بین اولین برخورد سایه و خروج کامل سایه زمین از ماه.

در نهایت به کمک قضیه فیثاغورث فاصله ماه از زمین را محاسبه شد.

توضیح تصویر 1: ثبت رصدی از ماه گرفتگی ، رصدگران: زهره رخشانی و فرهاد ملک رئیسی

پروژه 4 (محاسبه طول تعدادی از عوارض سطحی ماه) : بخش مهم و سرنوشت ساز این پروژه را ثبت رصد منظم و دقیق عبور سایه در زمان خسوف جزئی اول و دوم مشخص می کرد. خوشبختانه بعد از باز نویسی ثبت رصدها متوجه شدیم قادر به محاسبه طول تعدادی از این عوارض هستیم.

روش راهبردی محاسبه طول عوارض سطحی ماه: فرض کنید می خواهیم طول دریای بحرانها را اندازه بگیریم ، همانند روشی که در پروژه نخست انجام شد می توانیم بگوییم: طول این دریا عبارتست از فاصله زمانی برخورد سایه با ابتدای دریا و انتهای آن ضرب در سرعت ماه

پروژه 5 (عکاسی علمی ) : برای ایجاد بستری مناسب برای هدفمندی عکاسی از ماه گرفتگی از عکاسان خواسته شد تا در زمان های سرنوشت ساز ( عبور سایه از نواحی مرزی ماه و یا حتی ورود و خروج سایه از عوارض سطحی ) از پدیده عکاسی کنند، اما با با وجود تلاش های آنان، موفق به ثبت منظم و مناسب لحظات سرنوشت ساز خسوف نشدند تا استفاده بهینه در تحلیل علمی از آن ها شود.

خوشبختانه فرصت استفاده از مسجد کوثر زیباشهرِ زاهدان، علاوه بر اینکه به علت ارتفاع ببیشتر نسبت به ساختمان های اطراف امکان رصد خسوف از بدو طلوع ماه از افق را به ما می داد، بستر مناسب را برای اقامه نماز آیات برای کلیه شرکت کنندگان را نیز ایجاد نمود. سر انجام این برنامه با خروج کامل ماه از دام سایه زمین به اتمام رسید اما چه قدر غم انگیز است که ماه در برابر دیدگان ما تا چند سال برای بار دیگر در این دام قرار نمی گیرد...

مسئولان برگزاری بخش عمومی برنامه: زهره رخشانی، یونس و هوشنگ سرگزی

کارگروه برنامه ریزی و تحلیل پروژه های علمی برنامه: پوریا پهلوان، رامناز رئیسی فرد، بنیامین پیری و نیلوفر گمشادزائی

کارگروه ضبط تصویری برنامه (برنامه نسل آسمان) : بنیامین پیری، پژمان ناروئی، ویدا داودی، ستاره زائرمیری، یونس و هوشنگ سرگزی

ابزار های رصدی: تلسکوپ 10 اینچ نیوتنی با استقرار EQ6 ، تلسکوپ 10 اینچ دابسونی، تلسکوپ 6